BISEDE MBI PAVDEKESINE (LETERSI, fq 9) Don KISHOT n.1, 25 prill 2009, Tiranë

Ky pasazh citohet nga romani “Pavdekësia” i M. Kunderës dhe lidhet pikërisht me çështjen e vetë problemit që pasoi nga botimi i disa fakteve të paqarta për një të ashtuquajtur spiunim që i riu Milan, paskej bërë në dëm të një shoku të, kur ishte ende anëtar i partisë komuniste.


BISEDE MBI PAVDEKESINE

“E dini, Johann” thoshte Hemingway” më akuzojnë vazhdimisht edhe mua. Në vend që të lexojnë librat e mi, tashmë shkruajnë libra për mua. Për faktin se nuk i doja gratë e mia. Se nuk i kam kushtuar kohë mjaftueshëm djalit tim. Se e kam qëlluar me shuplakë një kritik. Se gënjeja. Se isha mendjemadh. Se isha macho. Që paskam thënë se kam marrë dyqind e tridhjetë plagë, ndërkohë që ishin dyqind e dhjetë. Se masturbohesha. Se e bëja me nerva mamanë.
“Kjo është pavdekësia” thoshte Goethe. “ Pavdekësia është një proces i pafund”.
“Nëse është një proces i pafund, atëhere duhet një gjykatës për së mbari. Dhe jo ndonjë zyshkë idiote me një shkop në dorë.”
“Një shkop në dorën e një zyshe idiote. Ja pra, ç’është procesi i përjetshëm. Çfarë imagjinoje se mund të ishte tjetër, Ernest?”
“Nuk imagjinoja asgjë, shpresoja se të paktën pas vdekjes mund të jetohet në paqe.”
“Ju keni bërë gjithçka për të qenë i pavdekshëm.”
“Marrëzi. Kam shkruar libra. Vetëm kaq.”
“Pikërisht!” qeshi Goethe.
“Unë nuk kam asgjë kundër pavdekësisë së librave të mi. I kam shkruar ne mënyrë të tillë që askush të mos arrinte t’i hiqte një fjalë të vetme. Që ti rezistonin të gjitha kohërave. Por unë personalisht, si njeri, si Ernest Hemingway, për pavdekësinë, as që dua t’ia di!”
“Ju kuptoj shumë mirë, Ernest. Por duhej të ishit treguar më i kujdesshëm kur ishit gjallë. Tashmë është vonë!”
“Më i kujdesshëm! Aludon për mburrjet e mia! E dini, kur isha i ri më pëlqente tmerrësisht të krekosesha. Shfaqesha në shoqëri. Shijoja anekdotat që tregoheshin për mua. Por më besoni, nuk isha një përbindësh i tillë që të mendoja ndërkohë për pavdekësinë! Kur një ditë kuptova se për këtë bëhej fjalë, më zuri frika. Që nga ai çast kam deklaruar me mijëra herë se njerëzit nuk duhej të merreshin me jetën time. Por sa më shumë që e deklaroja, aq më keq ishte. Shkova të jetoja në Kubë, që të mos më shihnin më. Kur mora çmimin Nobel, refuzova të shkoj në Stokholm. Po ju them, as që dua t’ia di për pavdekësinë, bile do t’ju them edhe diçka tjetër: kur një ditë kuptova se ajo më jepte një shtrëngim mes krahëve, e pata frikë më shumë se vdekjen.
Një njeri mund ta vrasë veten, por s’mund të zhveshë pavdekësinë. Sapo pavdekësia të hipën në bordin e saj, nuk mund të zbarkosh më, dhe nëse qëllon veten, mbetesh mbi kuvertë bashkë me vetëvrasjen tënde, dhe është tmerr Johann, tmerr. Shtrihesha i vdekur mbi kuvertë, dhe rrotull shikoja katër gratë e mia, të gjunjëzuara, të katërta duke shkruar çdo gjë që dinin për mua, dhe pas tyre ishte djali im, edhe ai shkruante. Ajo shtriga e vjetër Gertrude Stein ishte aty dhe shkruante, e të gjithë miqtë e mi ishin aty dhe tregonin me zë të lartë për të gjitha pakujdesitë dhe fyerjet që gjithmonë kishin dëgjuar për mua, dhe pas tyre, grumbulloheshin me qindra gazetarë me mikrofona, dhe një ushtri profesorësh universiteti të shpërndarë në të gjithë Amerikën, klasifikonte çdo gjë, analizonte, publikonte dhe përpunonte artikuj dhe libra.”

16
Hemingway dridhej dhe Goethe e mbajti për krahu: “Ernest, qetësohu! Qetësohu, mik, unë të kuptoj. Ajo që thua më kujton një ëndërr timen. Ishte ëndrra ime e fundit, pas saj nuk pashë të tjera, ose ishin të paqarta dhe nuk arrija më t’i dalloja nga realiteti. Imagjinoni sallën e vogël të një teatri kukullash. Unë ndodhem pas skenës, lëviz kukullat dhe recitoj fjalët e tekstit. Është një vënie në skenë e Faustit. Fausti im. E di se Fausti është më i bukur në një teatër kukullash? Fausti origjinal ishte ideuar për kukullat, dhe është më i mirë.
Prandaj isha aq i lumtur, sepse me mua nuk kishte aktorë të tjerë, dhe unë i vetëm recitoja vargjet, që atë ditë ishin më të bukur se kurrë. Dhe pastaj, papritmas hodha një vështrim në sallë dhe pashë se ishte bosh. U trondita. Ku janë spektatorët? Fausti im qenka kaq i mërzitshëm saqë ikën të gjithë në shtëpi? Nuk ia vlen as një fishkëllimë? I sikletosur, ktheva kokën pas, dhe u shtanga: mendoja se ishin në sallë, në fakt ishin prapa skene dhe më shikonin me sy të mëdhenj kureshtarë. Sapo shikimet tona u takuan, filluan të duartrokasin. Dhe unë kuptova se Fausti im nuk i interesonte aspak, dhe se teatri që donin të shikonin nuk ishin kukullat që lëvizja në skenë, por isha unë! Jo Fausti, por Goethe! Atëherë më zuri një frikë shumë e ngjashme me atë për të cilën ju po flisnit një çast më parë. Kuptova se prisnin t’i thosha diçka, por nuk mund ta bëja. Më shtrëngonte fyti, lëshova kukullat, që mbetën të shtrira në skenën e ndriçuar që askush s’e shikonte. Duke u përpjekur të mbaja një qëndrim dinjitoz, shkova ne qetësi drejt gardërobës, ku gjendej kapela ime, e vendosa në kokë dhe pa i hedhur as një vështrim gjithë atyre kureshtarëve, dola nga teatri dhe u nisa drejt shtëpisë. Përpiqesha që të mos shikoja as majtas as djathtas, dhe mbi të gjitha që të mos shikoja prapa, sepse e dija se më vinin pas. Në shtëpi, hapa derën e rëndë, hyra dhe e mbylla shpejt. Gjeta llambën me vaj dhe e ndeza. E mbajta me dorën që më dridhej dhe shkova në studion time, për ta harruar atë ngjarje të hidhur me koleksionin tim të mineraleve. Por para se të arrija të vendosja llambën mbi tavolinë, më shkuan sytë tek dritarja. Dhe aty, të ngulur pas xhamave, ishin fytyrat e tyre. Atëherë kuptova se nuk do të isha liruar kurrë më prej tyre, kurrë më, kurrë, kurrë më. Vura re se llamba lëshonte dritën mbi fytyrën time, e shikoja nga sytë e tyre të mëdhenj që më vëzhgonin. E fika, por ndërkohë kuptova se nuk duhej ta fikja; tashmë e kishin kuptuar se fshihesha prej tyre, që kisha frikë prej tyre, dhe do të bëheshin akoma më të egjër. Por kjo frikë ishte tashmë më e fortë se arsyeja ime, u arratisa në dhomën e gjumit, hoqa nga shtrati mbulesën dhe e hodha mbi kokë, zura vend në një qoshe të dhomës ngjeshur për mur….”

17
Hemingway e Goethe largohen në rrugët e botës së përtejme, dhe ju më pyesni se ç’është kjo ide për të vënë bashkë pikërisht këta të dy. Meqë s’kanë lidhje me njëri-tjetrin, meqë s’kanë asgjë të përbashkët me njëri-tjetrin! Atëherë? Me kë mendoni se Goethe do të donte të kalonte kohën në botën e përtejme? Me Herder-in? Me Hölderlin-in? Me Eckermann-in? Kujtoni Agnes. Frikën që i shkaktonte ideja se në botën tjetër i duhej të dëgjonte thatësinë e zërave femërorë që dëgjonte çdo të shtune në sauna.
Pas vdekjes nuk dëshironte të qëndronte as me Paul as me Brigitte. Pse Goethe do të duhej të dëshironte Herder-in? Do t’ju them bile, edhe pse është gati si një blasfemi, se nuk donte as Schiller-in.
I gjallë nuk do ta kishte pranuar kurrë, sepse do të kishte qenë një bilanc i hidhur të mos kishe në jetë as edhe një mik të madh. Schiller ishte padyshim, më i shtrenjti nga të gjithë. Por më i shtrenjti do të thotë vetëm se e kishte më të shtrenjtë se të tjerët, të cilët, ta themi haptazi, nuk i kishte shumë të shtrenjtë. Ishin bashkëkohësit e tij. Nuk i kishte zgjedhur ai. Nuk kishte zgjedhur as Schiller-in. Kur një ditë e kuptoi se do t’i kishte pasur rrotull gjatë gjithë jetës, iu shtrëngua fyti prej ankthit. Ç’të bënte, duhej të dorëzohej. Por a kishte ndonjë arsye të rrinte me ta edhe pas vdekjes?
Prandaj, vetëm prej dashurisë së sinqertë për ’të, kam imagjinuar në krah të tij dikë që i intereson shumë (nëse e keni harruar, po ju kujtoj se Goethe gjatë jetës së tij ishte i mahnitur prej Amerikës) dhe ajo nuk i kujton atë bandë romantikësh prej fytyrash të zbehta, që në fund të jetës së tij ishin kthyer në padronë të Gjermanisë.
“ E dini Johann,” thoshte Hemingway “për mua është një fat i madh që mund të rri këtu me ju. Njerëzit dridhen nga respekti përpara jush, kështu që të gjitha gratë e mia si dhe plaka Gertrude Stein më rrinë larg”. Pastaj filloi të qeshte: “Ose, mbase është ngaqë jeni veshur si dordolec!”.
Në mënyrë që fjalët e Hemingway të rezultojnë të kuptueshme, duhet të sqaroj se të pavdekshmit mund të zgjedhin atë pamje të jashtme që duan, mes atyre që kanë pasur gjatë jetës së tyre. Dhe Goethe ka zgjedhur pamjen intime të viteve të tij të fundit; askush, përveç familjarëve të tij nuk e kishte njohur kështu: me një maskë të gjelbër ne ballë, të lidhur rrotull kokës me një ushkur, sepse i digjnin sytë; me papuçe në këmbë; dhe rrotull qafës, një shall i madh prej leshi shumëngjyrësh, sepse kishte frikë mos ftohej.
Kur dëgjoi se ishte bërë si dordolec, ia plasi gazit i lumtur, sikur Hemingway t’i kishte bërë në të vërtetë një kompliment. Pastaj u përkul drejt tij dhe tha ngadalë: “Jam bërë kështu mbi të gjitha prej Bettinas. Kudo që shkon, flet për dashurinë e madhe që ka për mua. Kështu, dua që njerëzit të shohin objektin e kësaj dashurie. Kur ajo më sheh prej larg, ikën me vrap. Dhe unë e di se ajo përplas këmbët nga inati që më sheh teksa shëtis me këtë pamje: pa dhëmbë, tullac, dhe me këtë gjënë qesharake në sy”.



Përktheu: Bep Çapeli